บทนำ
ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 47 ณ กรุงกัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย เมื่อเดือนตุลาคม 2568 ผู้นำ 10 ประเทศสมาชิกอาเซียนได้มีมติรับรองเอกสารประวัติศาสตร์ “ปฏิญญาอาเซียนว่าด้วยสิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัย สะอาด ดีต่อสุขภาพ และยั่งยืน” (ASEAN Declaration on the Right to a Safe, Clean, Healthy and Sustainable Environment)
ปฏิญญาฉบับนี้ถือเป็นการยกระดับพันธกรณีด้านสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อมครั้งสำคัญของภูมิภาค เพื่อรับมือกับ “วิกฤตสามด้านของโลก” (Triple Planetary Crisis) ได้แก่ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ และมลพิษทางสิ่งแวดล้อม 1
สาระสำคัญ: 4 เสาหลักแห่งการขับเคลื่อน
ปฏิญญานี้ไม่ได้เป็นเพียงคำประกาศลอยๆ แต่ได้วางกรอบการทำงานที่ชัดเจนใน 4 ด้านหลัก เพื่อให้ประชาชนอาเซียนเข้าถึงสิทธิในสิ่งแวดล้อมได้อย่างแท้จริง
1. การบังคับใช้กฎหมายที่เข้มข้น (Legal Implementation)
รัฐสมาชิกยืนยันที่จะพัฒนามาตรการและมาตรฐานกฎหมายสิ่งแวดล้อมให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากล และปฏิบัติตามข้อตกลงพหุภาคีด้านสิ่งแวดล้อมอย่างเคร่งครัด เพื่อป้องกันและลดอันตรายที่กระทบต่อสิทธิของประชาชน
2. สิทธิในการมีส่วนร่วมของประชาชน (Procedural Rights)
หัวใจสำคัญของปฏิญญานี้คือการรับรอง “สิทธิเชิงกระบวนการ” ได้แก่
- การเข้าถึงข้อมูล: ประชาชนต้องได้รับข้อมูลข่าวสารด้านสิ่งแวดล้อม
- การมีส่วนร่วม: ประชาชนต้องมีส่วนร่วมอย่างมีความหมายในการตัดสินใจ
- การเข้าถึงความยุติธรรม: ประชาชนต้องสามารถฟ้องร้องหรือเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อมได้
3. การคุ้มครองกลุ่มเปราะบางและคนทำงาน (Protection)
อาเซียนตระหนักว่าผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมส่งผลรุนแรงต่อกลุ่มเปราะบางที่สุด ปฏิญญานี้จึงระบุให้คุ้มครอง
- สตรี เด็ก เยาวชน ผู้สูงอายุ คนพิการ และกลุ่มชาติพันธุ์
- นักปกป้องสิทธิมนุษยชนด้านสิ่งแวดล้อม: รัฐต้องให้ความคุ้มครองผู้ที่ทำงานเพื่อส่งเสริมและปกป้องสิทธิด้านสิ่งแวดล้อม
4. ความรับผิดชอบของภาคธุรกิจ (Business Responsibility)
สนับสนุนอย่างยิ่งให้ “ผู้กระทำการที่ไม่ใช่รัฐ” (Non-State Actors) และภาคธุรกิจ เคารพสิทธิด้านสิ่งแวดล้อม และสนับสนุนการใช้เครื่องมือประเมินความเสี่ยง เช่น EIA เพื่อป้องกันผลกระทบก่อนที่จะเกิดขึ้น
ก้าวต่อไป: จากคำประกาศสู่การปฏิบัติ
เพื่อให้ปฏิญญานี้เกิดผลเป็นรูปธรรม ที่ประชุมได้มอบหมายให้ คณะกรรมาธิการระหว่างรัฐบาลอาเซียนว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (AICHR) ร่วมกับเจ้าหน้าที่อาวุโสด้านสิ่งแวดล้อม (ASOEN) เร่งจัดทำ “แผนปฏิบัติการระดับภูมิภาค” (Regional Plan of Action) เพื่อติดตามความคืบหน้าและขับเคลื่อนพันธกรณีเหล่านี้ให้เกิดขึ้นจริง
(หมายเหตุ: สรุปความจากเอกสาร ASEAN Declaration on the Right to a Safe, Clean, Healthy and Sustainable Environment, Adopted Oct 2025)
ดาวโหลดเอกสารปฏิญญาฯ ฉบับเต็ม พร้อมคำแปลไม่เป็นทางการ
